جهیزیه
استرداد جهیزیه
دعوایی که در خصوص جهیزیه همیشه مطرح بوده است این است که زن در زمان طلاق قصد دارد که جهیزیه ای که به خانه مرد آورده است را از او بگیرد که در این مواقع هم مرد قصد دارد که مقداری از آنها را برای خود نگه دارد و بعضی از مردان هم ادعا میکنند که این وسایل توسط آنها خریداری شده است.
مطابق قانون زوج در صورت استفاده درست، نسبت به عین اموال مسوولیت ندارد. مثلا اگر جهیزیه زنی بر اثر افتادن در حین حمل و نقل یا نوسان برق صدمه دید یا این‌که بر اثر مرور زمان مستهلک شد، زوج هیچ مسوولیتی در این خصوص ندارد و نیازی نیست غرامتی به زوجه بدهد. البته در قانون، تهیه اثاث خانه به عهده مرد گذاشته شده و زن اساسا وظیفه‌ای ندارد جهیزیه‌ای با خود به خانه همسرش بیاورد و به عنوان اثاث خانه در اختیار مرد قرار دهد. این مساله رسم و عرفی است که در جامعه ایران پذیرفته شده و به آن عمل می‌شود، اما از نظر قانونی و شرعی پشتوانه و اجباری برای آن وجود ندارد. لذا وقتی زن جهیزیه خود را مطالبه کند و بر اساس اقرار مرد، شهادت شهود یا فهرست سیاهه و دیگر دلایل محکمه پسند ثابت شود که زن مقدار و اقلام مشخصی از اثاث‌البیت را به عنوان جهیزیه به خانه مرد آورده و تحویل مرد داده، هر زمان اراده کند می‌تواند از زوج این وسایل را پس بگیرد و زوج حق مخالفت ندارد و مکلف است عین این وسایل را متناسب با شان زوجه به عنوان نفقه برای او فراهم کند. این موضوع هم بستگی به هیچ چیز ندارد و زن حتی در زمانی که خوش و خرم با همسرش زندگی می‌کند هم می‌تواند از همسرش جهیزیه خود را مطالبه کند.
جهیزیه به ارث هم می‌رسد؟
مطابق قانون، همسران در مسائل مالی خود استقلال دارند. به همین دلیل جهیزیه نیز مالی است که متعلق به زوجه است و اگر زمانی زن فوت کند، اموالی که از او به جا می‌ماند به میزان سهم‌الارث به ورثه تعلق می‌گیرد.. اگر زوج و زوجه صاحب فرزند باشند، یک‌چهارم اموال به مرد به ارث می‌رسد و اگر صاحب فرزندی نباشند، یک‌دوم اموال به مرد به ارث رسیده و بقیه اموال میان سایر وراث تقسیم می‌شود.
تهیه سیاهه ای برای جهیزیه
تهیه جهیزیه نیز از قاعده ای مشابه پیروی می کند یعنی زوج ها می توانند برای جلوگیری از سوء تفاهم های احتمالی درباره میزان جهیزیه و جزئیات آن در هنگام طلاق، از شیوه تهیه سیاهه از اموال جهیزیه استفاده کنند.
در چنین مواردی این است که سیاهه‌ای از اموال تهیه و به امضای زوج برسد. در سیاهه ذکر می‌شود که مثلا یخچال، ماشین لباسشویی، اجاق گاز و… به عنوان جهیزیه تهیه شده است. این سیاهه تا زمانی که به امضای زوج نرسد و ۲ نفر هم به عنوان شاهد زیر آن را امضا نکنند، اعتبار ندارد.
مطابق قانون، همسران در مسائل مالی خود استقلال دارند. به همین دلیل جهیزیه نیز مالی است که متعلق به زوجه است
پس از امضای زوج و ۲ شاهد این سیاهه حالت سند عادی را پیدا می‌کند که در زمان اختلاف می‌تواند برای اثبات ادعای زوج به کمک او بیاید، اما اگر هم پولی به شکل مستقیم بابت جهیزیه پرداخت شود و مثلا با این پول وسایلی خریداری شود، داشتن فاکتور معتبر اولین قدم برای مطالبه حق و حقوق مادی زوجه در زمان بروز اختلاف است. قدم بعدی نیز این است که زوجه ثابت کند وسایلی که او خریده بوده و به عنوان جهیزیه با خود به خانه بخت آورده، در اختیار زوجه بوده است. ممکن است زنی مثلا یخچالی بخرد، اما هیچ گاه آن را به خانه شوهرش نیاورد و به خانه برادرش ببرد، اما مهم است که این جهیزیه به زوج داده شود یا در اختیار او باشد. البته برای این‌که سیاهه‌ها «محکم کاری» شود، چند پیشنهاد وجود دارد: امضای زوج به سیاهه اعتبار می‌دهد، اما اگر اثر انگشت او در سیاهه درج شود، این موضوع اعتبار سیاهه را بیشتر می‌کند. بهتر است شهود مرد باشند و از اقوام زوجه نباشند. اگر سیاهه در دفترخانه اسناد رسمی‌تنظیم شود، این مساله حکم سند رسمی را پیدا می‌کند و اعتبار بیشتری خواهد داشت. می‌توان امضای زوجه را در دفترخانه گواهی امضا کرد که در صورت بروز اختلاف زوج نتواند نسبت به امضای خود ادعای انکار، جعل و تردید مطرح کند، اما در جامعه ما چنین روالی معمول نیست که زوج را به دفترخانه ببرند و از او گواهی امضا بگیرند، بلکه معمولا این‌طور است که فهرستی را می‌نویسند و از زوج بابت آن امضا می‌گیرند که این وسایل به عنوان جهیزیه در اختیار او قرار گرفته است. در سیاهه معمولا توصیف می‌شود که مثلا فرش از چه نوعی است؟ ماشینی است یا دستباف؟ چه مارکی دارد و … .
وقتی زوج منکر استفاده از جهیزیه می‌شود
یکی از ساده‌ترین شیوه‌هایی که مردان هنگام اختلاف برای فرار از پس دادن جهیزیه انتخاب میکنند «انکار امضای خود» است. آنها می‌گویند امضای من جعل شده است. در این مواقع امضا به کارشناس داده می‌شود و پس از رسیدگی به اصالت سند، موضوع بررسی خواهد شد. ممکن است گاهی بر اثر مرور زمان سیاهه از بین برود. در چنین شرایطی، باز هم مطابق قانون که در آن «ادله اثبات دعوی» تعیین شده، اولین و قوی ترین دلیل برای اثبات وجود جهیزیه «اقرار» است. شهادت شهود نیز در مرحله بعدی قرار دارد و در نهایت دادگاه به «قسم دادن» متوسل می‌شود. البته سند رسمی نیز در زمینه اثبات دعوی در مرحله دوم است که در چنین موردی صدق نمی‌کند. شاید یکی از شیوه‌های مناسب برای جلوگیری از بروز مشکلات احتمالی این باشد که جهیزیه نیز در عقدنامه به عنوان «سندی رسمی» درج شود تا این مساله نیز اعتبار سند رسمی را پیدا کند و مندرجات آن برای دو طرف لازم‌الاجرا شود.
ممکن است برخی افراد تصور کنند فیلم‌هایی که در زمان بردن جهیزیه به خانه داماد گرفته می‌شود، می‌تواند به عنوان دلیلی برای اثبات دعوی در دادگاه به کار گرفته شود. طبق قانون فیلم و نوار صوتی به عنوان دلیل در محکمه قابل استناد نیست، اما اگر فیلمی باشد که اصالت آن مورد تایید طرفین باشد و زوج اصالت آن را انکار نکند و مدعی ساختگی و جعلی بودن آن نباشد، چنین موردی به عنوان اماره که به دیگر دلایل کمک می‌کند از سوی قاضی بررسی می‌شود.
نکته قابل ذکر دیگر در این زمینه، «شروط احتمالی» است که ممکن است همسران بخواهند در زمینه جهیزیه در عقدنامه خود ذکر کنند. اگر زن در عقدنامه شرط کند که جهیزیه را هنگام ازدواج به زوج واگذار کردم، یا این‌که بنویسد: کل جهیزیه را بخشیدم یا به همسرم فروختم و صلح کردم، چه در عقدنامه و چه در قالب اسناد رسمی دیگر، این مساله معتبر خواهد بود و دیگر زن نمی‌تواند نسبت به جهیزیه ادعایی داشته باشد اما اگر چنین عقدی میان زوج و زوجه برقرار نباشد، قانون مطابق «عقد عاریه» در مورد جهیزیه تصمیم خواهد گرفت. اما برای همسرانی که جهیزیه را با توافق و پول مشترک یکدیگر تهیه میکنند، شاید ذکر این عبارت پیشنهادی از سوی قاضی بیات در عقدنامه بتواند از بروز مشکلات بعدی جلوگیری کند: «زوجه تمام/ قسمتی/ نیمی و… از اقلام سیاهه جهیزیه را عینا به زوج صلح و منتقل کرد و هیچ ادعایی در این خصوص ندارد» .
برخورد قانون با مرد بی‌اعتنا به جهیزیه
جهیزیه به عنوان «امانت» در اختیار مرد قرار می‌گیرد. اگر مرد در استفاده از این وسایل روزی «جو زده» شود و به آنها آسیب رسانده و آنها را بشکند، همسر وی می‌تواند با مراجعه به دادسرا و طرح شکایت، از همسر خود شکایت کیفری کند. البته اگر از بین رفتن جهیزیه غیر عمدی باشد، دردسری متوجه مرد نیست. ممکن است کل وسایل برقی زن در اثر نوسان برق بسوزد..