حجم بالای معاملات اقتصادی ،بالابودن ارقام و مبالغ و کم حجمی و سهولت حمل چک اهمیت و استفاده روزافزون این سند لازم الاجراء را آشکار می سازد . بدین سبب لازم است به منظور پیشگیری عمدی یا سهودی جرایم مربوط به چک و طرح دعاوی کیفری و حقوقی در صورت نیاز همکاران ارجمند با قانون چک و نحوه بازپس گیری حقوقی از دست رفته ناشی از استفاده سوء از این سند و مواجهه با چک های بلامحل آشنا شوند . این نوشتار با عنوان «آشنایی با قانون چک و نحوه وصول وجه چک بلامحل از طریق طرح دعاوی کیفری وحقوقی و اجرای ثبت » به همین منظور تهیه و تنظیم شده و در اختیار قرارگرفته است . امید است مفید فایده باشد .
گفتار نخست : تعریف و شرح چند اصطلاح :
چک :
ماده ۳۱۰ قانون تجارت چک را اینگونه تعریف کرده است ؛ [چک نوشته ای است که به موجب آن صادر کننده وجوهی را که نزد محال علیه دارد کلاً یا بعضاً مسترد و یا به دیگری واگذار می نماید .] بدین ترتیب می توان گفت (چک وسیله استرداد و انتقال وجه تودیع شده یا استفاده از اعتبار مصوبه و موجود در یکی از بانکهای قانونی است که معمولاً با استفاده از برگهای ویژه ای که بانک محال علیه قبلاً در اختیار دارندگان حساب گذارده است به عمل می آید . ) بنابراین چک سند انتقال و وسیله مبادله پول است که در این انتقال سه تن نقش دارند :
– صادرکننده چک یعنی کسی‌که چک‌را نوشته وامضاء می‌کند‌و به دست‌غیر‌می دهد .
– بانک محال علیه یعنی بانک پرداخت کننده وجه مندرج در چک
– ذینفع یا دارنده و یا دریافت کننده چک که اغلب شخص ثالث، وگاهی صادرکننده و دریافت کننده یکی هستند ( چک در وجه صاحب حساب)
صادرکننده چک :
شخصی که چک را صادر( یعنی تاریخ و مبلغ را نوشته و امضاء می کنند و دریافت کننده را مشخص می نماید ) صادر کننده نامیده می شود . صادرکننده حسب قانون باید در تاریخ مندرج در چک به اندازه مبلغ آن در بانک وجه نقد یا اعتبار داشته باشد . و نباید در تاریخ مندرج در چک ، تمام یا قسمتی از وجه را از بانک خارج کند یا دستور عدم پرداخت وجه را بدهد ، صادرکننده نباید چک را بصورتی تنظیم کند که بانک به آن علل از پرداخت وجه خودداری کند . بنابراین چک باید فاقد قلم خوردگی باشد وامضاء آن با امضاء صاحب حساب در بانک مطابقت داشته باشد و اختلافی در مندرجات چک نباشد .
دارنده چک :
شخصی است که برای نخستین بار چک را به بانک ارائه می دهد . برای مشخص شدن شخصی که برای اولین بارچک را به بانک ارائه می کند ، بانکها وظیفه دارند به محض مراجعه دارنده ، هویت کامل و دقیق او را با ذکر تاریخ در پشت چک درج نمایند . دارنده چک اعم از کسی است که چک در وجه او صادر شده ، یا به نام او پشت نویسی شده ، یا حامل چک ، یا قائم مقام آنان .
ظهرنویسی:
شخصی است که چک توسط صادر کننده در وجه او صادر شده می تواند با ظهر نویسی( پشت نویسی چک ) چک را به دیگری منتقل نماید در چنین حالتی این شخص در پشت چک می نویسد( دروجه،…….پرداخت شود ) و ذیل نوشته را دو امضاء می نماید بدین ترتیب دارنده یا ذینفع چک شخصی است که نامش ظهر چک نوشته شده است .
بانک محال علیه :
بانکی که چک در وجه آن صادر شده است یعنی بانک پرداخت کننده وجه
چک بلامحل :
چک بلامحل یا چک پرداخت نشدنی آنست که به میزان وجه مندرج در آن ، در بانک محال علیه اعتباریا وجه نقد نباشد . و یا مندرجات چک مثل امضاء و قلم خوردگی با واقع مطابقت نداشته باشد .
عهده بانک :
یعنی در نزد بانک درمتن شکوائیه برای استراد وجه چک می نویسیم : [یک فقره چک به شماره ……………………… عهده بانک …………………… به مبلغ …………………………]
شاکی :
شکایت‌کننده، شخصی‌که بر‌علیه صادرکننده چک بلامحل اقامه دعوی‌کیفری‌می نماید .
مشتکی عنه :
کسی که از او به مرجع قضایی شکایت شده است .
ذی نفع :
کسی است‌که چک به نام او صادر یا ظهر نویسی شده یا چک به او واگذار‌گردیده باشد .
تعقیب کیفری :
وقتی که شخص به علت ارتکاب به جرم تحت تعقیب مراجع قضایی قرارمی گیرد .
مسئولیت مدنی :
مسئولیت شخص به شکل جبران خسارت ، انجام تعهدات ، وفای به عهد و ….راگویند .
فرق ظهرنویس با ضامن :
– اگر امضاء کننده پشت چک نوشته باشد ؛[مبلغ چک در وجه ………. پرداخت شود] این شخص ظهر نویس محسوب می شود.
– اگر امضاء کننده پشت چک نوشته باشد ؛[پرداخت وجه چک را ضمانت می نماید] ضامن محسوب می گردد .
گفتار دوم : انواع چک و مطالبی پیرامون آن
یکم – انواع چک :
۱- چک عادی : چکی است که اشخاص عهده بانکها به حساب جاری خود صادرو دارنده آن تضمینی جز اعتبار صادر کننده آن ندارد .
۲- چک تأیید شده : چکی است که اشخاص عهده بانکها به حساب جاری خود صادر و توسط بانک محال علیه پرداخت وجه آن تأیید می شود .
۳- چک تضمین شده : چکی است که توسط بانک به عهده همان بانک به درخواست مشتری صادر و پرداخت وجه آن توسط بانک تضمین می شود .
۴- چک مسافرتی : چکی است که توسط بانک صادر و دروجه آن در هریک از شعب آن بانک توسط نمایندگان و کارگزاران آن پرداخت می گردد .
دوم – ویژگی های چک :
چک برای اینکه از طرف بانک قابل وصول باشد باید شرایط ذیل را دارا باشد ؛
۱- محل صدور( شامل نام بانک و‌شعبه و‌کدشعبه‌که توسط بانک نوشته می شود . )
۲- تاریخ صدور( که توسط صادرکننده نوشته می شود . حسب قانون تجارت پرداخت وجه چک نباید وعده دار باشد . )
۳- امضاء صادرکننده چک( که باامضای وی در بانک باید مطابقت دارد